In Geen categorie

6 Koudum en de literatuer: Gerrit Krol

De Nederlânske skriuwer Gerrit Krol (1934-2013) is berne en stoarn yn Grins. Mar syn heit, Idzard Krol wie berne yn Koudum (16 desimber 1906), syn mem Tjitske Groenhof kaam fan It Heidenskip. Gerrit Krol is ferneamd nei syn pake dy’t yn Koudum wenne. Pake Gerrit Krol waard berne yn 1874, ferstoar yn 1961 en is begroeven op it begraafplak fan Koudum.

As bern kaam de lettere skriuwer Gerrit Krol wolris mei de trein fan Grins nei Koudum. Dat witte wy bygelyks út Krols gedicht út de Leeuwarder Courant fan 10 july 2010. It is in unyk gedicht dat net opnaam is yn de samle gedichten (De industrie geneest alle leed, 2009) fan Krol. It âlde Koudum ken ik net, dus in nostalgyske emoasje by dit gedicht begryp ik wol, mar ha ik net. Wat ik wol machtich moai fyn oan it gedicht is it plak fan de Fryske taal yn dit Hollânsktalige gedicht.

…dat we eens per jaar met de stoomtrein naar Koudum reisden,
wij, útfanhúzers van Snits, Grins
en zelfs van Zaandam.
Koudum – die oude Dammescheweg
waar
onder de hoge bomen de dominee woonde,
de dokter en de notaris.
Het nieuwe gemeentehuis van 1939,
waar je
speelde in het gras, in Koudum mocht dat –
tegenover het rijtje gemeentewoningen
waar pake Gerrit Krol voor het raam stond,
zijn pijpje stopte en
beppe Itte als we ‘s avonds langs kwamen
vroeg wat ha jimme iten en nichtje Geke antwoordde
wat bôleguod – en dat verstond je dan.
Als je
op weg naar de Galamadammen met je
in een handdoek gerold zwempak naar
de Fluessen liep,
of naar de Morra waar nog lange tijd,
ouderwets, witte houten badhokjes stonden.
Als je
over de Slaperdijk weer terugging en
de bekende dorpen aangewezen kreeg:
Bakhuzen, Warns, Molkwar…
en de meren, de vaarten, de Syl,
Het wijde Friese land, waar
een paard een hynder heet,
en een koe een ko,
ien ko, twa kij.
Dat is het rare,
dacht ik later,
dat in deze wereld van gras en water,
in deze meest Nederlandse provincie
de dingen vaak
geen Nederlandse namen hebben
en de woorden
niet altijd een Nederlandse betekenis,
bijvoorbeeld als je moeder zei, op haar manier,
van tiespelen, aan tafel,
dat je moest ophouden met tiespelen –
dat je op straat, of op school,
dat woord niet kon gebruiken.
Dat voelde je.

It Fryske wurd ‘tyspelje’ koe ik net daliks, al moat ik it wolris yn in Fryske roman of Frysk gedicht lêzen hawwe. Mar wierskynlik brûke net folle Frysktaligen it wurd mear. Ik ha it yn alle gefallen yn de seis jier dat ik no yn Koudum wenje gjin inkelde kear heard.

De Volkskrant hat in rubryk oer taalgebrûk mei as titel Wadiwatwat. Yn Wadiwatwat ‘ferskynt alle wiken in optocht wurd, ynstjoerd troch in lêzer, allinne brûkt yn lytse rûnte, mar sa moai dat fersprieding oanrekommandearre wurdt.’ Op 6 april stie der in stikje oer it ‘selsoptochte’ wurd ‘tiespelen’ dat immen syn pake (‘wierskynlik mei Fryske roots’) brûkte. Yn dat stikje waard trouwens ek ferwiisd nei boppesteand gedicht fan Gerrit Krol.

Fan ien besite oan Koudum út de jeugd fan Gerrit Krol witte we wat mear. Op 17 augustus 1940 wie Gerrit, seis jier âld, mei syn heit yn Koudum. Dat stiet yn it boek De oudste jongen (1998). Dat boek neamt Krol in ‘roman’ mar it binne eins net mear as oantinkens oan syn jeugd. Dy jeugd spilet him ôf yn Grins, mar yn ien haadstik is it jonkje mei syn heit yn Koudum. Om in skilderij te keapjen, want dat woe de mem fan Gerrit graach. Sa wie it yn syn oantinken:

“Verreweg het mooiste schilderij dat hij heeft gekocht was het eerste, en daar was ik bij. We liepen door Koudum, zijn geboortedorp, in 1940, 17 augustus om precies te zijn. Deze datum staat op het schilderij dat hij die dag kocht en dat op het moment dát hij het kocht geschilderd werd door een zekere Jan Bakker, een dorpsgenoot. Het was een zonnige dag en 17 augustus moet, heb ik uitgerekend, een zaterdag geweest zijn. Ik weet niet wat Jan Bakker door de week deed. Die zaterdag stond hij het laantje te schilderen dat uitliep op de tuin van het huis waar mijn moeder woonde, als meisje.”

Jan Bakker wie nammers troch de wike hússkilder en dat ‘laantje’ wie it paadsje ‘Achter de Túnen’. Dat wie eartiids in nochal skildereftich leantsje yn Koudum, want it is net allinnich skildere troch Jan Bakker, mar ek troch de skilders Klaas Overzee en Jentsje Fekkes. Ôfbyldingen fan dy trije skilderijen binne werom te finen op de webside fan Histoarysk Koudum.

En no’t ik der dochs oer skriuw: it is eins wol skande wat der bard is mei dat skildereftige stikje Koudum. Wa’t wat mear witte wol oer it ‘ferkwânseljen’ fan dat paadsje ‘Achter de Túnen’ kin ek terjochte by Histoarysk Koudum, want Jan de Vries hat dêr in lilk stikje oer skreaun. Mar kinst it ek litte en lês de beskriuwing dy’t Gerrit Krol fan it skilderij fan Jan Bakker jout yn De oudste jongen:

Skilderij fan it paadsje Achter de Túnen fan Jan Bakker (foto fan de webside fan Hystoarysk Koudum)

“Een bomenrij slechts aan één zijde – is het dan een laantje of een zandweg? Het heette het vrijerslaantje. Misschien mag dat enige stem hebben.

Het laantje was maar kort, niet meer dan honderd meter. Rechts een ligusterhaag die grotendeels is kortgeknipt en ik herinner me het probleem: of de schilder het werk van de tuinman moest afmaken, dat was namelijk netter, en begrijpelijker – of dat hij gewoon maar de werkelijkheid moest weergeven. Hij heeft, gezien het schilderij, voor het laatste gekozen.

Achter de heg, rechts, lagen de tuinen: rode en witte kool, bonen waarvan een deel reeds is geplukt. De struiken half verdord en zelfs gerooid. Het schilderij laat een stoffige lichtbruine zandgrond zien. Op de achtergrond de bomen die ik zo goed kende: de appelbomen, de perenbomen, de grote pruimenboom. Links de bomen van het dorp, waarboven een spits kerktorentje uitsteekt.”

De Nederlânske skriuwer Gerrit Krol út Grins wie gjin Koudumer, mar hat Koudum wol in moai beskieden plakje jûn yn de Nederlânske literatuer.

Dizze column stie earder yn koartere foarm yn it maaienûmer fan Bulte Nijs.  Nederlandse versie