Indrukwekkende boekpresentatie ‘It grutte swijen’

Op woensdagavond 4 mei, aansluitend op de Dodenherdenking, werd in De Klink in Koudum het boek It grutte swijen gepresenteerd. Zelden zal een boekpresentatie zo stijlvol geweest zijn en de zeer goed gevulde grote zaal van het Koudumer dorpshuis was dan ook onder de indruk, mede dankzij de muzikale medewerking van fanfare Nij Libben en de theatrale invulling van theatergroep Sult. It grutte swijen is geschreven door Jan de Vries en Ytsje Hettinga en heeft als ondertitel ‘De moord op Piebe Hoekema en de gevolgen’. Het eerste exemplaar van het boek werd door de schrijvers aangeboden aan Oeki Hoekema.

“Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen, en herhaal ze honderd malen: alle malen zal ik wenen.” Met deze regels uit het gedicht ‘Vrede’ van Leo Vroman introduceerde Jelle van der Meulen van Utjouwerij DeRyp het verhaal dat met het boek verteld wordt. Dat verhaal begint met het doodschieten in november 1944 van de 22-jarige Koudumer Piebe Hoekema. Hij werd bij Norg, in Drenthe, doodgeschoten door de Duitsers. Zijn zus Tet Hoekema woonde toen in Apeldoorn en kwam naar Koudum terug om de familie te steunen.

Zij reisde van Apeldoorn via Steenwijk naar Koudum. Vanaf Steenwijk werd ze naar Koudum gebracht – achterop de fiets – door een wat mysterieuze jongeman, Arend Klee, die bleef wonen in het huishouden van de Hoekema’s in Koudum. Hij werd begin 1945 als verrader doodgeschoten door het verzet en is officieel als vermist opgegeven. Bovendien bleek uit het historisch onderzoek van Jan de Vries dat er waarschijnlijk nog een tweede verrader bij Koudum door het verzet is geliquideerd.

De Vries benadrukte in zijn praatje over het historisch onderzoek dat hij daar dubbele gevoelens over heeft. Hij heeft er jaren over gedaan om de geschiedenis van de winter van 1944-1945 goed in kaart te brengen, maar dat viel nog niet mee, omdat mogelijke betrokkenen en hun nabestaanden daar nog steeds over bleven zwijgen. En hij doorbreekt met de publicatie van het boek in zekere zin dat zwijgen.

In ieder geval zou dit Koudumer oorlogsverhaal het uitgangspunt worden voor het stuk dat theatergroep Sult zou spelen ter gelegenheid van de 75-jarige bevrijding van Koudum in april 2020. Ytsje Hettinga schreef dat stuk en zij koos niet voor het navertellen van de geschiedenis. Ze koos ervoor om drie monologen te schrijven, van drie vrouwen: Geeske Hoekema, de moeder die haar zoon Piebe kwijtraakte, Tet Hoekema, de zus van Piebe, en Berendina de Vries, de moeder van Arend Klee.

Door alle coronaperikelen is het stuk nooit gespeeld, maar tijdens de boekpresentatie lazen drie actrices van Sult (Ytsje Kramer, Ytsje Hettinga en Feikje Hovenga) fragmenten voor uit de indringende monologen van de twee moeders die in de oorlog hun zonen zijn kwijtgeraakt en van de zus die er onbedoeld de oorzaak van was dat er een verrader naar Koudum kwam. In de monoloog van moeder Geeske Hoekema denkt zij op een gegeven moment aan de voetbaltalenten van Piebe die als talentvolle midvoor bij Oeverzwaluwen speelde:

Talintfolle midfoar hin
Tsjonge jonge wat in doelpunten al
Blikstiender Piebe sis ik dan
Wisten jo dat net fan ús Piebe…
Seit jo neat… Nee, sil wol net…

Oeki dan…Oeki Hoekema…
Ja dan ha wy it wol oer in generaasje letter fansels mar…
Oeki… de soan fan ús jongste soan Jan
Seit jo dát wat
De Hoekema’s ha altyd fuotballe, hin
Altyd fûl dertsjinoan…
Of yn ferset
By fuotbal
By oarloch
Altyd

Deze passage uit het boek was er mede de reden voor dat het eerste exemplaar van It grutte swijen aangeboden werd aan de ex-profvoetballer Oeki Hoekema. Want het toneelstuk is nooit gespeeld, maar het boek, met de historische inleiding van Jan de Vries en de monologen van Ytsje Hettinga is er wel gekomen. In het boek staan ook enkele foto’s uit de tijd van de oorlog en zelfs enkele foto’s van het toneelstuk dat nooit is gespeeld.

Tussen de verhalen die op deze boekpresentatie naar voren gebracht werden, speelde Nij Libben een drietal aangrijpende muziekstukken, waaronder het stuk ‘Hoop’ van Louis van Dijk in een arrangement van H. van der Heide. Een niet-Koudumer vertelde na afloop van de presentatie dat ze zo verrast was door de warme klank van het orkest van Nij Libben en ontroerd door de gekozen muziekstukken. En dat was ook het gevoel van de meeste aanwezigen bij deze indrukwekkende presentatie die een waardig slot vormde van de Dodenherdenking op 4 mei 2022 in Koudum.

Na afloop kon het boek It grutte swijen uiteraard gekocht worden en menigeen maakte daar gebruik van en liet het boek door de beide auteurs signeren. Het boek is te koop bij enkele Friese boekwinkels (waaronder boekhandel Muizelaar in de Hoofdstraat in Koudum) en via enkele webshops, waaronder die van de uitgeverij.

De presentatie van het boek in Koudum was mede mogelijk gemaakt door een bijdrage uit het Ondernemersfonds Súdwest-Fryslân.