In het deze week verschenen nummer van het magazine Alde Fryske Tsjerken staat een mooi artikel over de relatie tussen het klooster en de parochiekerk van Hemelum. In het artikel van zes bladzijden vragen de auteurs Gilles de Langen en Hans Mol zich af of de Nicolaaskerk in Hemelum teruggaat op de kapel van het Benedictijnerklooster of als parochiekerk is gesticht. Dankzij het bestuderen van opgravingen en schriftelijke bronnen geven ze daar een (voorlopig) antwoord op.
De schrijvers van het artikel tonen aan dat het waarschijnlijk is dat het klooster in Hemelum er eerder was dan de parochie. Uiteindelijk concluderen ze dat de parochie Hemelum kort na de start van het vrouwenklooster in de 12e eeuw werd afgesplitst van Koudum. De kloosterkerk fungeerde aanvankelijk ook als parochiekerk. Aan de rand van het kloosterterrein werd in 1495 een nieuwe kleine kerk gebouwd voor de parochianen.
Die afsplitsing van de parochie van ‘moeder’ Koudum (en niet de nabije kerk van Mirns) leiden de auteurs af van het gegeven dat Hemelum van oorsprong georiënteerd was op Koudum. “Dat valt af te leiden uit de lange noordwest-zuidoost lopende ontginningslijnen, parallel met die van het westelijke deel van Koudum’s (late) dochterkerk te Kolderwolde. Zoals boven vermeld, was de Sint Maarten van Koudum een bisschoppelijke eigenkerk, die in 1353 door ruiling in handen kwam van de Staverse Sint-Odulfusabdij.”
De schrijvers van het artikel zijn voorzichtig in hun conclusies, mede omdat ze die trekken uit het bestuderen van bepaalde ontginningslijnen in het veengebied en niet uit harde feitelijke bronnen. “Westelijk zal toen [omstreeks 1175] vanuit Koudum, op dezelfde hoogte als het huidige Oudega, de parochiekerk van Kolderwolde zijn opgericht. Mogelijk of vermoedelijk, want echte zekerheid hebben we daarover niet. De chronologie van de veenontginningen pleit ervoor dat al kort na de stichting van het kloster binnen het relatief grote parochiegebied van Koudum de bewoners van Hemelum en omgeving toestemming hebben gekregen om hun sacramenten in de kloosterkerk te halen”.
Gijs de Langen en Hans Mol. ‘Nonnen, monniken en leken. De relatie tussen het klooster en de parochiekerk van Hemelum’. In Alde Fryske Tsjerken nr. 31 (juni 2024), p. 4-9. De afbeelding boven dit artikel is een fragment van p.8